De Polyvagaaltheorie: de taal van uw zenuwstelsel

Van overleving naar verbinding dankzij herstel van het zenuwstelsel

De polyvagaaltheorie: waarom herstel begint bij fysiologische veiligheid

Fysiologische veiligheid is het vermogen van het lichaam om zich van binnenuit veilig en evenwichtig te voelen – een toestand waarin het zenuwstelsel zich gereguleerd gedraagt. Regulatie betekent dat het lichaam flexibel kan schakelen tussen actie en rust, en adequaat reageert op interne en externe signalen. Als dat gevoel langdurig ontbreekt, raakt het zenuwstelsel ontregeld en komt het in een staat van overactivatie of verlamming terecht. Dat heeft directe gevolgen voor lichamelijke veerkracht en herstelvermogen.

Wat heeft het autonome zenuwstelsel te maken met chronische klachten?

Het autonome zenuwstelsel is het deel van ons zenuwstelsel dat onbewust allerlei basisfuncties aanstuurt: ademhaling, hartslag, spijsvertering, bloeddruk, immuunactiviteit en meer. Het bepaalt hoe ons lichaam reageert op stress of veiligheid – en stuurt continu bij zonder dat we daar bewust over nadenken.

Drie toestanden van het autonome zenuwstelsel

De polyvagaaltheorie laat zien dat dit systeem niet slechts twee standen kent (aan/uit), maar schakelt tussen drie functionele toestanden: sociale verbondenheid (ventraal vagale activatie), mobilisatie (sympathische activatie) en immobilisatie of bevriezing (dorsale vagale respons). Deze hiërarchische organisatie is evolutionair bepaald en bepaalt hoe we reageren op interne of externe signalen van veiligheid of dreiging.

Zoals neurofysioloog Stephen Porges het stelt: “Het autonome zenuwstelsel draagt een verhaal met zich mee dat het brein niet altijd kent.” Het zenuwstelsel is méér dan een verdedigingsmechanisme: het vormt ook de basis voor onze ervaring van verbondenheid, zingeving en het vermogen om in contact te zijn met anderen en met het leven zelf. Onze reacties op de wereld om ons heen zijn niet alleen cognitief gestuurd, maar diep geworteld in hoe het lichaam instinctief schakelt tussen bescherming en verbinding.

Signalen van een overbelast zenuwstelsel

Disregulatie van dit systeem blijkt betrokken bij een breed scala aan klachten, zoals:

• Prikkelgevoeligheid of overalertheid
• Verlaagde hartslagvariabiliteit (HRV) en verminderde veerkracht
• Hormonale disbalans (verstoorde HPA-as)
• Verteringsklachten (via de darm-hersen-as)
• Chronische pijn, auto-immuniteit of ontstekingsactiviteit
• Aanhoudende vermoeidheid en herstelproblemen

In de praktijk zien we bij DNA Care dat cliënten met o.a. postviraal syndroom, burn-out of langdurige hormonale disbalans vaak vastzitten in een zenuwstelsel dat geen veiligheid meer ervaart. Herstel vraagt dan meer dan suppletie of leefstijladvies – het vraagt regulatie van binnenuit.

Functional Medicine en de polyvagaaltheorie: een integrale aanpak

Binnen Functional Medicine kijken we niet naar losse symptomen, maar naar samenhang: hoe regulatiesystemen met elkaar communiceren en waar het proces stagneert. De polyvagaaltheorie biedt hierin een waardevolle invalshoek op het niveau van het zenuwstelsel – als dragend systeem onder vele andere.

Bij DNA Care integreren we inzichten uit de polyvagaaltheorie in onze dagelijkse praktijk. Dat doen we onder andere via:

• Herstel van veiligheid in het lichaam – met ademhalingsoefeningen, EFT en andere zachte doch effectieve technieken.
• Ondersteuning van het zenuwstelsel – via voeding, micronutriënten, herstel van slaapkwaliteit, ritme en prikkelreductie.
• Traumasensitieve begeleiding – met aandacht voor biografische belasting, grensherstel en draagkracht.
• Afstemming van het traject – op het autonome profiel van de cliënt: wat helpt reguleren, wat triggert overbelasting.

Regulatie is relationeel

Porges en Dana benadrukken dat co-regulatie (via een veilige ander) cruciaal is voor het vermogen tot zelfregulatie. Dit onderstreept het belang van de therapeutische relatie, maar ook van sociale verbinding in bredere zin – als bron van regulatie en versterking van de kwaliteit van leven. Het zenuwstelsel leert veiligheid vaak via interactie: een kalme stem, een afgestemde houding, iemand die nabij is zonder iets te forceren. Die relationele signalen vormen een neurologische ingang tot rust, afstemming en herstel.

Glimmers: kleine signalen van veiligheid

Glimmers zijn die kleine, vaak onverwachte momenten waarop iets in ons ontspant. Een geur uit je jeugd, het zonlicht dat door de bladeren valt, een vertrouwde melodie, of het zachte gevoel van verbondenheid met een ander. In een wereld die vaak veel vraagt en overprikkelt, helpen glimmers ons herinneren aan rust, menselijkheid en verbondenheid. Ze vormen geen therapie op zich, maar openen wel een deur naar regulatie en herstel. Wie leert deze momenten op te merken en toe te laten, geeft het lichaam de kans om vanuit overleving terug te bewegen naar aanwezigheid.

In 2024 kreeg het begrip glimmers brede aandacht via sociale media en publicaties zoals Newsweek, Oprah Daily en World XO. De populariteit laat zien hoezeer mensen op zoek zijn naar eenvoudige manieren om zich weer veilig, verbonden en gereguleerd te voelen. Ook in andere domeinen – zoals onderwijs, leiderschap, werkrelaties en organisatieontwikkeling – wordt het begrip inmiddels toegepast om psychologische veiligheid concreet te maken. In deze context staan glimmers voor de micro-momenten waarin verbinding, erkenning of ontspanning mogelijk worden – en het zenuwstelsel als het ware ‘op adem mag komen’.

Waarom veiligheid essentieel is voor fysiologisch herstel

In een toestand van chronische neurovegetatieve ontregeling – zoals bij aanhoudende sympathische activatie of dorsale vagale dominantie – raken fundamentele regulatiesystemen onderdrukt. Functies zoals spijsvertering, voortplanting, immuunbalans en slaapritme worden naar de achtergrond gedrukt ten gunste van overleving. Dit verklaart waarom interventies zoals voedingsoptimalisatie of suppletie vaak beperkt effect hebben zolang het autonome zenuwstelsel niet eerst wordt gereguleerd. Binnen DNA Care benaderen we neurofysiologische veiligheid daarom als een essentiële basis voor biologische integratie – niet als bijzaak, maar als fundament.

Toepassing in de praktijk: regulatie als ingang tot herstel

Bij DNA Care werken we met de polyvagaaltheorie vanuit directe scholing bij Stephen Porges, grondlegger van het model, en Deb Dana, die het toegankelijk maakte voor de klinische praktijk. Hun inzichten vormen een belangrijk fundament binnen onze functionele aanpak, waarin het autonome zenuwstelsel wordt gezien als centrale schakel in herstel en regulatie.

Wanneer het zenuwstelsel veiligheid ervaart, ontstaat er niet alleen ruimte voor herstel van gezondheid, maar ook voor creativiteit, empathie, innerlijke vrede, betekenisgeving en vervulling.

Recente wetenschappelijke inzichten

De afgelopen jaren is de wetenschappelijke onderbouwing van polyvagaal gerichte zorg verder toegenomen. Zo tonen studies aan dat:

• Niet-invasieve vagusnervestimulatie (tVNS) kan bijdragen aan verbetering van stemming, darmfunctie en ontstekingsregulatie.
• Ademwerk, EMDR, EFT en co-regulatie effect hebben op hartslagvariabiliteit, angstreductie en immuunbalans.
• Veiligheidsbeleving via sociale signalen of lichaamsgerichte interventies directe invloed heeft op de HPA-as en het immuunsysteem.
• Polyvagaal-georiënteerde interventies effect laten zien bij klachten zoals prikkelbare darm, long COVID en functionele buikklachten.

Deze inzichten bevestigen wat we in de praktijk dagelijks zien: dat het zenuwstelsel meenemen in de behandeling geen luxe is, maar een voorwaarde voor duurzaam herstel.

Samengevat

De polyvagaaltheorie helpt ons begrijpen waarom het zenuwstelsel zo’n centrale rol speelt in gezondheid en herstel. Veiligheid is niet alleen een gevoel, maar een lichamelijke toestand die bepaalt hoe goed we kunnen reguleren, herstellen en verbinden. Functional Medicine biedt een passende context om deze inzichten toe te passen: systemisch, afgestemd en met aandacht voor zowel lichamelijke processen als innerlijke beleving.

Bent u benieuwd hoe de nervus vagus rust, herstel en balans in uw lichaam ondersteunt – en welke invloed deze heeft op uw gezondheid en stressregulatie? Lees dan ook het blog over de nervus vagus.

Bronvermelding

• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation.
• Dana, D. (2021). Anchored: How to Befriend Your Nervous System Using Polyvagal Theory.
• www.rhythmofregulation.com
• www.worldxo.org (2024). “The Power of Glimmers: Designing for Psychological Safety”
• www.themarginalian.org (2024). “The Polyvagal Theory: The Science of Feeling Safe.”
• www.oprahdaily.com (2024). “What Are Glimmers?”
• www.newsweek.com (2024). “Mental Health and Glimmers”

Wilt u ervaren wat deze benadering voor u kan betekenen?

Bij DNA Care kijken we verder dan biochemie of diagnose. We luisteren naar wat uw zenuwstelsel laat zien – en ondersteunen van daaruit het herstel. Systemisch, persoonlijk en met aandacht voor de signalen van het lichaam.

De nervus vagus: waarom veiligheid in je lichaam de sleutel is tot herstel De echo van ons verleden: over de rol van epigenetica binnen transgenerationeel trauma